(Vervolg van: Terugblik op de HBO-bibliotheek (8): de hogeschoolbibliotheek als bedrijfsbibliotheek)
Hoe staat het met de rol van de bibliothecaris, mediathecaris, informatiebemiddelaar, informatiespecialist of hoe de professionals tegenwoordig ook mogen heten? Die rol lijkt mij cruciaal voor de toekomst van de hogeschoolbibliotheek.
Ik zal mij hier niet bezighouden met de details, zoals functiegebouw, functieprofielen, taakbeschrijvingen, competenties, opleiding, arbeidsmarkt ed. Niet omdat ze niet interessant zouden zijn. Ik weet nog goed hoe er in het grijze verleden is gestreden voor een deugdelijke standaardfunctiebeschrijving (toen nog onderwerp van overheidsbeleid). Maar ik heb door de jaren heen altijd een brede, algemene invulling van mijn eigen functie voor ogen gehad. Als bibliothecaris, c.q. mediathecaris moet je gewoon van alle markten thuis zijn. Bovendien flexibel en ondernemend genoeg om op onbekend terrein aan de slag te gaan. Ik vind informatiebemiddelaar, zoals de functie bij Windesheim heet, een passende benaming. Het gaat eigenlijk altijd om het leggen van verbindingen. Tussen informatievraag en informatieaanbod, tussen informatiezoekers en experts, en tussen verschillende partijen of belanghebbenden. Je moet schakelen tussen diverse media, tussen uiteenlopende informatiesoorten, tussen theorie en praktijk.
Tegenwoordig wordt veel gesproken over disintermediation. De stelling is dat in dit digitale tijdperk de meeste informatiezoekers zich met hun 24/7 toegang tot internet en Google prima kunnen redden. Zeker de huidige generaties studenten (vaak aangeduid als Generatie Y of Z) kent eigenlijk geen wereld meer zonder internet en social media. Ze lijken weinig behoefte te hebben aan de tussenkomst van informatie-intermediairs. Of zijn zich niet eens meer bewust van de mógelijkheid om hulp in te roepen als informatie zoeken een probleem oplevert. Uit allerlei onderzoek blijkt er een groeiende kloof tussen het informatiegedrag van de digital natives en de organisatie van de digitale bibliotheek. In een paper/presentatie voor de conferentie Inforum, mei 2011 vat Heike vom Orde (IZI, Bayerische Rundfunk) de opgave voor de informatiespecialisten krachtig samen: ‘Up to now, most of the online information resources we have provided rely on the assumption that our users have a sophisticated understanding of information retrieval in databases or repositories and a strong motivation to seek information until they find what they are looking for. But in the light of the research findings cited above, this seems to be an illusion we have become accustomed to believe in. Consequently, we should focus on easy-to-handle and interactive information services that meet expectations, individual information needs and search competencies of ‘digital natives’. In practice, we must increase the responsiveness to their needs dramatically.’ (1)
Als de onderzoekstrend op hogescholen doorzet, denk ik dat er hoe dan ook aanleiding is om de rol van bemiddelaar te versterken. Adams en Blandford (UCLIC) schetsen in hun paper The developing roles of digital library intermediaries (2006) (2) een inkijkje in de onderzoekspraktijk en de veranderende rollen van intermediairs in het digitale landschap. Zij komen uit op vier typen rollen: creating awareness; making accessible; supporting interpretation (or making it usable); and ensuring quality. In mijn eigen vertaling: help studenten en medewerkers om hun informatiebehoeften te formuleren, help informatiezoekers bij het verkrijgen van toegang tot informatiebronnen, bij het analyseren en gebruiksklaar maken van informatie en bij het beoordelen en borgen van de kwaliteit van die informatie. Als je die vier rollen samenpakt heb je de generieke functie van intermediair al zowat uitgetekend. Adams en Blandford laten het niet bij theorie, maar geven in hun verslag ook sprekende praktijkvoorbeelden van die rollen. Het zou interessant zijn om bij gelegenheid een soortgelijk onderzoek te doen onder HB-bibliothecarissen.
Een veel algemener voorbeeld werd gesignaleerd in InformatieProfessional (dec. 2011). Dow Jones Factiva (3) onderzocht het informatiegedrag van werknemers in bedrijven en kwam tot een opmerkelijke conclusie: het aloude onderscheid tussen informatieprofessionals en eindgebruikers is te simpel. Er kunnen wel zes verschillende types (persona’s) worden onderscheiden, die elk op een andere manier met informatie omgaan: het Kompas, de Verbinder, de Kapitein, de Verzamelaar, de Verkenner en de Infopro (a next generation corporate librarian). Met andere woorden, informatiewerkers zijn niet allemaal gelijk. En ook intermediairs heb je in soorten. Het zou mij niet verbazen als zelfs in de kring van hogeschoolbibliothecarissen deze typeringen nog te herkennen zijn.
Verrassingen zijn niet uitgesloten. Collega Esther Eisen-Tijssen vertelde mij afgelopen week dat zij het komende semester op uitnodiging van de opleiding Commerciële Economie nauw betrokken zal zijn bij een aantal onderwijsactiviteiten. Voor de minor deskresearch moeten derdejaarsstudenten aan de hand van een casus onderzoek doen naar verschillende thema’s op gebied van marketing. Een andere groep studenten moet voor hun afstuderen een marketingplan schrijven. Ook daar komt deskresearch bij kijken. Esther draait mee met de begeleidende docenten en levert op verschillende punten de gewenste informatie(diensten): meedenken met de opzet van de minor, training in deskresearch, databankenuitleg, bronnenverkenning, enz. De opzet doet mij sterk denken aan mijn kortdurende ervaringen met PGO bij de opleiding MWD, eind jaren ’90. Het gaat vooral om het veranderperspectief: de bibliothecaris stapt af van zijn traditionele, ondersteunende rol – dikwijls nog aan de zijlijn – en vindt een nieuwe positie als ‘embedded librarian’, midden in het onderwijs. Dat in dit geval een opleiding het initiatief neemt, een opening biedt, is opmerkelijk. Het betekent dat het belang, de toegevoegde waarde van een intensieve informatiedienstverlening toch op enig moment wordt onderkend. Een dergelijke samenwerking met het onderwijs biedt in mijn ogen de beste kansen voor informatie-intermediairs in hogeschoolbibliotheken.
Literatuur:
- Orde, H. vom. (2011). Digital Natives’ and Online Information Resources: How They Search and What We Offer. PDF paper/PDF presentatie voor conferentie Inforum, mei 2011.
- Adams, A. & Blandford, A. (2006). The developing roles of digital library intermediaries. UCLIC [Working paper, PDF]
- Brynko, B. (2011). Factiva: Personas in the Workflow. Information Today, 1 dec. 2011. (artikel is helaas niet gratis fulltext beschikbaar)
(Vervolg: Terugblik op de HBO-bibliotheek (10): toekomstperspectief)