[Bijgewerkt 30-01-2023] – Vervolg van mijn verkenning van informele bibliotheken. Hier gaat het over de relatie met ontwikkelingen in openbare bibliotheken en in de boekhandel.
Ontwikkelingen in openbare bibliotheken
Bibliotheken maken moeilijke tijden door. De economische crisis leidt ook hier tot bezuiniging, krimp of zelfs sluitingen. Nieuwe taken en projecten moeten het voortbestaan verzekeren. Bijvoorbeeld actiegerichte varianten (de pop-up of guerillabibliotheek) of varianten van minibibliotheken (stationsbibliotheek, airport library). Veel ruilbibliotheken ontstaan uit protest, als een vorm van verzet tegen bezuiniging op plaatselijke bibliotheekvoorzieningen. Sommige informele bibliotheken, zoals de Little Free Library, zien zichzelf als aanvulling op of verlengstuk van de plaatselijke openbare bibliotheek. Maar of die openbare bibliotheken daar blij mee zijn? De opkomst van dit soort microbibliotheken levert onder bibliothecarissen wel discussie op, zoals o.a. blijkt op biblioblog Ten aanval. Vandaar in deze lijst ook aandacht voor min of meer verwante varianten van de openbare bibliotheek.
Bibliobeek Vierlingsbeek
Inwoners van Vierlingsbeek (gemeente Boxmeer) organiseerden een reddingsactie toen op de subsidie voor de plaatselijke bibliotheek drastisch werd gekort. Het resultaat is dat de bibliotheek een doorstart kon maken en nu door de dorpsbewoners wordt geëxploiteerd. (link)
Buurtbibliotheken Den Haag
In juni was in de krant te lezen dat Den Haag als eerste gemeente in Nederland gaat experimenteren met buurtbibliotheken. Wegens bezuiniging moeten volgend jaar 6 van de 18 Haagse wijkbibliotheken sluiten. Daarvoor in de plaats komen er kleinere buurtbibliotheken, die worden gehuisvest in scholen, buurthuizen en verzorgingshuizen. Multifunctionele concentraties, kortom, die uit financiële nood worden geboren.
Om een contrast te schetsen: met enkele vroegere collega’s bracht ik in mei dit jaar een bezoek aan de Bibliotheek van Nijverdal. De bibliotheek is onderdeel van ZINiN, een brede culturele organisatie die de gemeente Hellendoorn cultureel op de kaart wil zetten. ZINiN partners (bibliotheek, theater en VVV) zijn sinds 2007 samen met het gemeentebestuur ondergebracht in een monumentaal gebouw, het Huis voor Cultuur en Bestuur. Deze grootschalige, luxueus ingerichte, multifunctionele accommodatie steekt nogal af tegen het plan van de Haagse buurtbibliotheken.
Deze tegenstelling illustreert een passage uit het rapport Brainport Library Eindhoven (2012): ‘Openbare bibliotheken beschikken over een stevig ideologisch fundament. Vrijwel over de hele wereld is sprake van een gedeelde opvatting over de rol en betekenis van een openbare bibliotheek. Wat sterk aan verandering en ‘couleur locale’ onderhevig is, is de wijze van invulling en uitvoering. In essentie gaat de bibliotheek nog steeds over ‘verheffing’ en emancipatie […] niet over het goedkoop boeken uitlenen aan iedereen.’ En die emancipatiedoelstelling levert opmerkelijk genoeg ook een raakpunt met sommige informele bibliotheken.
Boekspots
Zijn er openbare bibliotheken die een brug slaan naar het fenomeen ‘ruilbibliotheek’ en die inmiddels bezig zijn om zelf een min of meer informele poot op te zetten? Een goed voorbeeld is Boekspots, een concept ontwikkeld door het Bibliotheek Service Centrum (BiSC), in samenwerking met verschillend Utrechtse bibliotheekorganisaties. Het gaat om kasten met boekeninhoud die kunnen worden geplaatst in scholen, kerken, theaters, bedrijven, verzorgingshuizen of andere gebouwen. Lokale initiatiefnemers kunnen met de bibliotheek contact opnemen en het concept adopteren. De bibliotheek heeft de rol van facilitator. Door middel van Boekspots willen de bibliotheken het leesplezier vergroten en boeken een tweede leven geven. Het gebruik is gratis en er zijn (bijna) geen regels. Een interessant idee. Maar het is duidelijk dat de bibliotheek de regie houdt: er wordt een concept bewaakt, een merknaam en huisstijl gehanteerd etc. Zou het ook denkbaar zijn om lokale beheerders helemaal de vrije hand te geven en slechts op de achtergrond te faciliteren? Of om als bibliotheek zèlf een ruilafdeling op te zetten? (Zoals bij deze buitenlandse voorbeelden, link1, link2).
Flitsbibliotheek
De Bibliotheek West-Achterhoek bedacht de Flitsbibliotheek en werd daarmee genomineerd voor de Bibliotheek Innovatie Prijs 2011. ‘De flitsbibliotheek is een uiterst flexibele voorziening die veelzijdig inzetbaar is. Soms is het een bibliobus, maar ook kan op onverwachte plekken en tijdstippen ‘een bibliotheek opduiken’. De bibliotheek haakt aan bij evenementen, is te vinden op markten, plantsoenen, pleinen, (tank-)stations (boeken mee voor op de achterbank), enzovoorts. […] Dat is de flitsbibliotheek: hij is overal en nergens en hij maakt je vrolijk (link)
Biebbus Zaanstad
Architect Jord den Hollander ontwierp voor de Bieb voor de Zaanstreek een bibliobus in de vorm van een uitschuifbare zeecontainer op een standaard oplegger. . Zodra de container omhoog schuift komt een ingebouwde, tweede ruimte tevoorschijn waarin de collectie is geplaatst. De container zelf vormt een etage die als zithoek of hangplek functioneert. De Biebbus is een pop-up bibliotheek in dubbele betekenis (tijdelijke standplaats, uitschuifbare container). (link 1)
Plug-in bibliotheek. Strandbibliotheek. Stationsbibliotheek. Airport library
Nieuwe minivarianten van de openbare bibliotheek.
De plug-in-bibliotheek, een uit diverse modules opgebouwde doe-het-zelf voorziening, is ook tijdelijk in te zetten als een pop-up bibliotheek.
Op 26 juli bezocht ik de stationsbibliotheek in Haarlem. Deze minibibliotheek is ondergebracht in een prachtig oud gebouwtje op eilandperron, tegenover een Kiosk-winkel. Je vraagt je af waarom niet op elk station in de grote steden zo’n reisbibliotheek bestaat.
Ontwikkelingen in de boekhandel
Het Britse warenhuis Selfridges richtte zijn boekenafdeling tijdelijk in tot een pop-up bibliotheek (januari-maart 2012). Volgens trendwatchingbureau JWT zijn daarin drie nieuwe trends zichtbaar (uit de JWT trendrapporten voor 2011 en 2012):
- De-teching (onttechnologisering, ontdigitalisering): je zou het niet zeggen, maar toch zijn er steeds meer mensen die hun gebruik van mobieltjes, computers en tv’s willen beperken, om zich er minder afhankelijk van te voelen. En die real life contacten belangrijker vinden dan social media.
- Retail as the Third Space: naast thuis en werk krijgen openbare ruimtes, maar ook koffiebars, restaurants, winkelcentra ed. steeds grotere betekenis als ‘derde’ verblijfsruimte, met het accent op ontmoeting, sociale activiteiten en ontspanning.
- Objectifying Objects: ondanks de voortrazende digitalisering zijn steeds meer mensen geïnteresseerd in fysieke objecten, waar zij een gevoelswaarde aan kunnen verbinden. Bijvoorbeeld koffietafelboeken, cadeauboeken, retro- of vintage publicaties, en ja, ook gebruikte, tweedehandsboeken.
Meer:
- Guerilla librarians, wikipedia artikel
- Inhabitat, weblog devoted to the future of design, 06-01-12,
Bridgette Meinhold: 6 delightful pop-up libraries to encourage reading this summer (3 pagina’s) - (Nieuwe link 28-05-2018) Little Free Libraries: Anthropology on the Front Lawn. Artikel op leidenanthropologyblog.nl
- Öffentlicher Bücherschrank, wikipedia overzichtsartikel, met een lijst van telefooncellen, boekenkasten en andere minibibliotheken
- Publicatieoverzicht Shannon Mattern
- The Story Of The Pack Horse Librarians, wikipedia artikel
- World literature today, july 2012: 10 unusual micro libraries
Vervolg van: De informele bibliotheek (4) / Vervolg: De informele bibliotheek (6)
.