De informele bibliotheek (14): update 2020 – Groningse ruilbibliotheken – 2

[Bijgewerkt 13-11-2023] – December 2015 schreef ik mijn laatste blogpost in een serie over – zoals ik het zelf noem – de informele bibliotheek. Het ging in die aflevering over Groningse ruilbibliotheken. Ik sloot niet uit dat ik nog eens zou terugkomen met een aanvulling. En daar is nu wel een dubbele aanleiding voor. Ik had weer enkele Groningse ruilbiblotheekjes ontdekt, die mij wel een signalering waard leken. En op het internet stuitte ik op het promotieonderzoek van Anouk Schippers (Rijksuniversiteit Groningen). Onderdeel van dat onderzoek is een studie naar het gebruik van van de minibieb.

De minibieb is een Nederlandse variant van ruilbibliotheken. De naam verwijst naar de website Minibieb.nl, die in 2013 werd opgericht door Mirjam Goudswaard. Eigenaren van een ruilbibliotheek kunnen zich daar aanmelden. Geregistreerde bibliotheken worden opgenomen op een overzichtskaart op de Minibieb.nl website. Goudswaard volgde het voorbeeld van de Amerikaanse Little Free Libraries, die in 2012 aan hun opmars in Nederland waren begonnen. Volgens de Little Free Library website zijn er wereldwijd nu meer dan 100.000 geregistreerde LFL-ruilboekenkastjes. Maar daar staat dan ook een hele organisatie achter. Minibieb is een begrijpelijke en makkelijk hanteerbare aanduiding. Ik gebruik hem zelf ook wel. Voor mijn blogserie bedacht ik echter de omschrijving informele bibliotheek. Die heeft niet zozeer betrekking op de vorm of grootte, maar is wel bedoeld om het verschil te markeren met de gevestigde (formele) openbare bibliotheek.

MeerDe informele bibliotheek (15): VPRO’s minibieb – Little Free Libraries revisited

Het registreren van minibibliotheken lijkt mij geen geringe ambitie. Het vastleggen, bijhouden en actualiseren van gegevens in een registratiesysteem past eigenlijk niet zo goed bij het uitgesproken informele karakter van ruilbibliotheekjes. Pop-up bibliotheken komen en gaan met hun eigenaar(s). Een overzicht zoals bij Minibieb.nl kan voor eigenaars het voordeel bieden dat hun bibliotheekjes beter vindbaar zijn. Maar zij zijn zelf verantwoordelijk voor het aanleveren van goede, actuele gegevens. En daar kan wel eens wat misgaan. In mei 2020 stonden er volgens dit bericht 1800 boekenkastjes op de Minibieb-kaart. Ter vergelijking: het onderzoek van Anouk Schippers gaat uit van meer dan 1500 (link). Minibieb.nl vermeldt in Groningen op dit moment 18 minibiebs (29-05-2020). Maar enkele daarvan bestaan inmiddels niet meer. Bijvoorbeeld het mini-bibliotheekje aan de R. Schumanstraat heb ik al heel lang niet meer gezien. Misschien heeft de eigenaar zich niet  afgemeld bij Minibieb.nl? En hoe vaak wordt de Minibieb site bijgewerkt?

kringloop-boeken
muurschildering bij kringloopwinkel What’s in?, met een boekenkastje, Ulgersmaweg, Groningen 28 mei 2020

Onderzoek

Over die informele (ruil)bibliotheek bestaat nog maar weinig onderzoeksliteratuur. Niettemin zijn er toch enkele lezenswaardige en informatieve publicaties. In mijn serie noemde ik o.a.:

– het artikel Marginalia: Little Libraries in the Urban Margins in het tijdschrift Places (May 22, 2012).  Geschreven door Shannon Mattern, hoogleraar antropologie (New School university, New York) (link). Mattern publiceert veel over bibliotheken, archieven en media. Dit artikel beschrijft uitvoerig het opkomende fenomeen van kleine ruilbibliotheken: het Little Free Libraries project van Todd H. Bol, maar ook andere voorbeelden. Meer publicaties op deze website (link).

– het artikel Alternative Libraries as Discursive Formations: Reclaiming the Voice of the Deaccessioned Book, gepubliceerd in Journal of Documentation 68(2):254-267 · March 2012, door G.P. Radford (link) en M.L. Radford (link).  Het artikel beschrijft twee alternatieve bibliotheekinitiatieven: de Reanimation Library (link) en de Public Library of American Public Library Deaccession (een tijdelijke kunstinstallatie van Julia Weist en Myaan Pearl, link). Beide richten zich op het hergebruik van afgeschreven boeken uit collecties van andere bibliotheken. De auteurs van het artikel zien in die initiatieven voorbeeld van de ideeën van de Franse filosoof Michel Foucault, over de vrijheid van denken, buiten de gevestigde kaders.

‘The alternative libraries seek both to reanimate and reorder in order to see old texts in new ways by explicitly foregrounding the task of deaccession which brings into sharp relief decisions pertaining to archival authority and organizational ordering. Deaccession represents a key moment in which a discursive formation is rendered tangible. Bron: Radford, G.P. (2012), p 264.)

– het boek: De uitvinding van de Leeszaal: collectieve tactieken en culturele uitwisselingen (2015) (link1, link2). Geschreven door  filosoof en bestuurskundige Maurice Specht (link) en ontwikkelingspsycholoog Joke van der Zwaard (link). Het boek is een zeer gedetailleerd en betrokken verslag van de totstandkoming van een leeszaal annex ruilbibliotheek in de Rotterdamse wijk het Oude Westen (link). Aanleiding was de sluiting van het plaatselijke filiaal van de openbare bibliotheek. Voor zover ik weet is dit  de eerste Nederlandse studie – vanuit een sociaal en cultureel perspectief – over een ruilbibliotheek als burgerinitiatief.

Recente studies

– Een interessante aanvulling – vanuit juridisch oogpunt – is het rapport: Onderzoek naar de ontwikkeling van de afdracht van leenrechtvergoedingen (2006-2015), in 2017 gepubliceerd door Ecorys en IVIR (link). Dit onderzoek gaat over de vergoedingen die auteurs op basis van het auteursrecht ontvangen voor de uitlening van hun werk door openbare bibliotheken. Daarover was de afgelopen jaren nogal wat discussie. Onder andere was er de vraag of het uitwisselen van boeken via ruilbibliotheken ook onder het leenrecht valt (en waarover dus ook een vergoeding afgedragen zou moeten worden). Het rapport noemt met name de minibiebs, boekspots en leeszalen, en komt tot de volgende conclusie:

‘Omdat ruilen geen tijdelijk karakter heeft, maar een permanente transactie betreft, valt dit niet onder het leenrecht. Ruilbibliotheken die zich slechts bezighouden met ruilen van boeken – of andere werken – zullen daarom niet onder het leenrechtregime vallen.’ (Bron: Ecorys / IVIR (2017), p. 65).

– Het onderzoek van Anouk Schippers zoomt in op het feitelijk gebruik van ruilbibliotheken, bekeken door een micro-economische lens. Aan 56 eigenaren- in de drie noordelijke provincies – werd gevraagd om gedurende een half jaar elke week de inhoud van hun bibliotheek te checken. Welke boeken gingen eruit, en welke kwamen erbij? Het onderzoek is nog niet afgerond, maar één opmerkelijke uitkomst is al dat ca. 70% van de ‘nieuwe aanwinsten’ niet door de eigenaars maar door de leners wordt ingebracht. Micro-economie (Schippers’ specialisme) heeft tegenwoordig veel te maken met ruileconomie, hergebruik, duurzaamheid en burgerinitiatieven. Ik stel mij voor dat micro-economisch onderzoek naar collectieveranderingen in ruilbibliotheken meer zal kunnen zeggen over het gedrag van individuele boekenaanbieders en boekenleners. Wat motiveert hen, wat voor waarde kennen zij toe aan de collecties, aan specifieke boeken in die collecties, en aan hun ruiltransacties?

Groningse ruilbibliotheken en 1 Amsterdamse

In onderstaande beschrijvingen gebruik ik ofwel de specifieke eigennaam ofwel de benaming Minibieb (hoofdletter) voor ruilbibliotheken die zijn aangemeld bij Minibieb.nl ofwel minibibliotheek (kleine letter) voor naamloze andere ruilbibliotheken.

[Toevoeging extra foto’s] Deze foto’s van bibliotheekjes in en rond Groningen zijn slechts voorbeelden die ik onderweg tegenkwam (2016-2020). Ik streef niet naar een overzicht zoals Minibieb.nl, maar zal wel de Minibieb.nl registratie checken.

 

 

Lutje Bieb, Veenweg (bezocht 25 okt 2019; 27 mei 2020)

Veel ruilbibliotheekjes met een Groningse naam kwam ik nog niet tegen. In Stad is dit tot dusver de enige. Eigenlijk zouden in deze provincie álle kleine ruil- en minibibliotheken lutjebieb genoemd mogen worden. Of misschien: lutjeboukerij.Deze bieb is geplaatst op een electriciteitskast, als voetstuk. Toen ik er voor de tweede keer langs kwam (2020) was het kastje opnieuw in de verf gezet en had een afdakje gekregen. De naam Lutje Bieb, eerst op de ruit geschilderd, prijkt nu op een naambord bovenop de kast. Het bibliotheekje heeft een mooie plek, bij een rode beukenhaag en een  perk bottelrozen. Extra service: een tuinstoeltje waarop je rustig even een boek kunt kiezen. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

Buurtbieb, Sterrebosstraat (bezocht 22 mei 2020)

Een heel klein kastje aan de rand van een druk bezocht speelpleintje, waar het nauwelijks opvalt. Wat formaat betreft te vergelijken met het minibibliotheekje in de Warmoesstraat. Ruimte voor pakweg 10-15 niet te dikke boeken. Het kastje is van hout, ontworpen en gemaakt door een buurtbewoner. Het deurtje heeft zijn beste tijd gehad en is aan vervanging toe. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

minibibliotheek Betonbos (bezocht 30 mei 2020)

Een oud bedrijfsterrein langs het Eemskanaal werd vijftien jaar geleden gekraakt. Op de met puin en betonplaten verharde ondergrond groeiden bomen en struiken op tot een heus stadsbos, vandaar de naam Betonbos. Het is te danken aan de ongeveer twintig creatieve stadsnomaden, hier gehuisvest in woonwagens of tiny houses. Ze houden op deze culturele vrijplaats (link) het bos in stand. De buurtbewoners zijn daar blij mee. Betonbos moet echter verdwijnen, de gemeente Groningen en projectontwikkelaars hebben plannen de bouw van een nieuwe woonwijk (link). Bij de ingang van het bos zag ik een eenvoudig houten boekenhuisje. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

minibibliotheek, Hoornsedijk (bezocht 30 mei en 29 juni 2019; 21 mei 2020)

Bij veel Groningers is de Hoornsedijk een geliefde route, voor wandelaars, fietsers en sporters. Het is vaak het begin van een rondje om het Paterswoldsemeer. Maar het prachtige, kronkelende dijkje met mooie uitzichten over het meer en de omringende natuur kan ook een doel op zich zijn. Aan het begin van de dijk, aan de stadskant, liggen enkele woonschepen. Bij één ervan is al van ver een knalgeel boekenhuisje te zien. Beschilderd met fel gekleurde abstracte vormen. De minibibliotheek zou een Minibieb model 3 kunnen zijn, maar aan de buitenkant zag ik geen verwijzingen naar Minibieb. Op de zijkant staat de handtekening van de kunstenaar die van het kastje een klein kunstwerk maakte: Oscar B. Jansen. Eigenaar van  de woonboot en de bibliotheek is Gonneke Bonting. Onder haar leiding kun je hier schrijfworkshops volgen. Uit het kastje nam ik een dik boek mee: Crisis, een medische thriller van Robin Cook. Dat leek mij in deze coronatijd een passend cadeautje voor goede vrienden van mij, echte veellezers. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei). Wel is er een foto van te zien in een artikel in de Volkskrant (link).

minibibliotheek, Lodewijkstraat (bezocht 30 april en 20 mei 2020)

Ik fiets vaak via de Lodewijkstraat, langs het spoor, naar het centrum. Bij een van de huizen zag ik een paar jaar geleden aan de straatkant een ruwhouten zitje. Op het tafeltje lagen een paar boekjes. Ik dacht, nog even en het wordt een minibibliotheek. Maar dat gebeurde niet. Eind vorig jaar waren zelfs de boekjes verdwenen. In april kwam ik weer eens langs en tot mijn verrassing zag ik dat het zitje was aangevuld met een houten boekenkastje op palen. En in mei hadden de bewoners zelfs gezorgd voor een zebrapad, van hun voordeur naar hun leeshoekje aan de overkant van de straat. Ik keek eens in het kastje en herkende daar meteen een boektitel: Crisis, van Robin Cook! Net ingebracht door een van mijn vrienden, die het boek had uitgelezen en het biebje ook al had gespot. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

minibibliotheek, Warmoestraat (29 juni 2019)

Nog zo’n klein miniatuurbibliotheekje, ongeveer even groot als de Buurtbieb in de Sterrebosstraat. Deze hangt naast de voordeur van een woning in de Oosterpoort, een van de meest bekende Groningse wijken. Ik had in deze wijk nog meer boekenkastjes verwacht, maar tot nu toe zag ik alleen nog het zeer recente kastje in de Lodewijkstraat. Misschien ga ik nog eens grondiger op speurtocht. Deze, in de Warmoestraat, was zo te zien een oud medicijn- of toiletkastje. Gemaakt van metaal, met een handige vakindeling. Hier en daar zit wat roest, maar dit kastje kan nog best een tijd mee. En hoe klein ook, door de oranje kleur valt dit bibliotheekje goed op. De bibliotheek staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

Minibieb, Groenendaal (bezocht 29 juni 2019)

De minibieb staat in de voortuin van een woning in de wijk Helpman (-Oost). Het boekenkastje heeft de bekende vorm van een huisje met een schuin dakje. Achter het glazen deurtje passen twee rijtjes boeken. In de webshop vanMinibieb.nl kun je drie verschillende modellen minibiebs kopen. Ik vermoed dat deze minibieb model 3 als basis heeft. Eerlijk gezegd vind ik het leuker als de eigenaar zelf een boekenstalling heeft gefabriceerd of een oud kastje heeft gepimpt. Maar ik geef toe, niet iedereen heeft daar tijd voor, zin in, of is voldoende handig. In dat geval kun je o.a. bij Minibieb.nl terecht. Ondanks de naam Minibieb zag ik de bibliotheek (nog) niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

Minibieb, Westerveen (bezocht 18 sept. 2016) niet meer aanwezig

Het Westerveen is een mooi stukje buitengebied in Haren. Bij een woonboerderij langs de gelijknamige weg zag ik enkele jaren een wat grotere houten minibibliotheek. Misschien was het een oud konijnenhok geweest, er zaten raampjes in en een deurtje. Maar het kon ook een speciaal, zelf ontworpen boekenkastje zijn. De felblauwe kleur trok mijn aandacht en ik stapte van mijn fiets. Op het dak van de bieb was een handleiding geplakt, in een waterdichte beschermhoes. Om bij de boeken te kunnen moest je aan de voorkant een klep met glazen ruit openen. Blijkbaar was deze Minibieb al een tijd in gebruik, de verf had er behoorlijk onder geleden. Op het internet ontdekte ik dat het huis voorjaar 2019 was verkocht. Ik ging er kort geleden (29 mei 2019) nog eens langs. Maar nee, deze bibliotheek bestaat niet meer. Ook komt zij niet voor bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl. Maar gezien de naam Minibieb en het Minibieb logo op de handleiding, ga ik ervan uit dat deze bieb eerder wel bij Minibieb.nl geregistreerd is geweest.

Ruilkabinet, Wilhelminakade (bezocht 23 aug. 2019)

Deze houten kast aan de Wilhelminakade valt nauwelijks op, naast een schuur bij een woonschip. De eigenaar heeft hem vermoedelijk zelf in elkaar geknutseld met wat planken en schrootjes. Het kastje oogt wat schots en scheef en een beetje rommelig, maar op deze plek hoort dat er gewoon bij. En voor mij hoeft het helemaal niet altijd recht en haaks en in de hoogglansverf. Ik was er al vaak langs gefietst zonder te stoppen. Vorig jaar kneep ik tijdig in de remmen voor een kijkje. Vooral de naam Ruilkabinet vond ik leuk bedacht. Het is niet alleen een ruilbibliotheek. Onder een paar plankjes boeken stonden ook nog wat andere spulletjes voor kringloopliefhebbers. Er viel mij een tegeltje op met een aandoenlijk gedichtje: ‘Voor Oma’. Het zijn soms kleine dingen waar een ruilkastje je mee verrast. Het Ruilkabinet staat niet bij de 18 Groningse boekenhuisjes op Minibieb.nl (29 mei).

Leeshuis Tolhuistuin, Tolhuisweg, Amsterdam (bezocht 1 juni 2019)

Deze Amsterdamse minibibliotheek hoort eigenlijk niet thuis in dit rijtje van Groningse boekenhuisjes. Maar dit Leeshuis dat ik zomer 2019 ontdekte  wilde ik niet in een eenzame blogpost vermelden. Wat thema betreft past het prima in de bonte verzameling biebkastjes in mijn omgeving.  Vorig jaar moest ik voor een fotoproject in Amsterdam-Noord zijn. Vanaf het Centraal Station bracht een veerpont mij in 5 minuten naar de overkant. Aan de Buiksloterweg staan nog de overgebleven gebouwen van het Tolhuis (1859), met het ernaast gelegen park, de Tolhuistuin. Het Tolhuis heeft een lange, en deels nogal macabere geschiedenis (link1, link2). Nu herinnert niets meer aan dat verleden. Het Tolhuis – nu een rijksmonument – en het bijbehorende park zijn tegenwoordig een recreatie- en feestlocatie en een culturele hotspot onder de naam Tolhuistuin.

Aan de Buiksloterweg stond een groot uitgevallen vogelhuisje dat verwees naar het Leeshuis, iets verderop. Het Leeshuis is ondergebracht in een voormalig poortgebouwtje, een onderdeel van het oude Tolhuiscomplex. Organisatorisch maakt het Leeshuis deel uit van de huidige Tolhuistuin. Het gebouwtje geeft de indruk van een kleine, maar gezellig ingerichte huiskamer. Aan twee kanten staan rekken, tot het plafond gevuld met boeken. In het midden een grote leestafel met fauteuils. Het Leeshuis werd in 2014 geopend. Het is niet alleen een ruilbibliotheek, er vinden ook activiteiten plaats o.a. taalcoaching, taalcafé. Ik had een leuk gesprek met de aanwezige vrijwilliger. En in de kast vond ik het boekje van Geert Mak: De engel van Amsterdam. Noem het maar toeval. Het Leeshuis komt niet voor als zoekresultaat op Minibieb.nl (29 mei). [Toegevoegd 27-04-2021 – het Leeshuis heeft sinds februari 2021 een eigen website

 

 

Vervolg van: de informele bibliotheek (13)  / Vervolg: de informele bibliotheek (15)