[Bijgewerkt 20-01-2023] Vrijdag 20 maart 2015 was ik bij boekhandel Van Gennep in Rotterdam. Daar vond een eerste presentatie plaats van het boek De uitvinding van de Leeszaal. Een tweede presentatie zou later die middag volgen.
Het boek is geschreven door de initiatiefnemers van de Leeszaal Rotterdam-West, sociaal onderzoekers Maurice Specht en Joke van der Zwaard. Zij vertellen hoe de sluiting van het bibliotheekfiliaal in de wijk het Oude Westen een proces van tegenactie op gang bracht. En hoe dit proces, na een aanloop van twee jaar voorbereiding, uitmondde in de opening van de Leeszaal op 31 januari 2013. Met die opening kwam de uitvinding van de Leeszaal pas goed op gang. De daaropvolgende twee jaren laten een continue stroom van uiteenlopende activiteiten zien. Wat feiten uit het boek: in het eerste jaar was de Leeszaal 1936 uur open, er vonden 95 evenementen plaats en er werden 41 praatjes gehouden over de Leeszaal. Vergezeld van 4.178 kopjes koffie. Na twee jaar staat de teller op 24.000 bezoekers, 150 bijeenkomsten en 153 Leeszaal-praatjes…
Een ploeg van negentig vrijwilligers zet zich in voor het beheer van de ruimte (350 m2) en de nog steeds groeiende boekencollectie. De ruilbibliotheek bleek het eerste jaar al ruim 21.000 exemplaren te bevatten! Geschonken door bezoekers en vrienden van de Leeszaal. Bijzonder is dat het bekende ruilbibliotheekprincipe: ‘haal een boek, breng en boek’ hier is verruimd en wordt toegepast op eigenlijk alles wat er in de Leeszaal gebeurt: er wordt cultuur gemaakt op basis van halen en brengen.
‘De Leeszaal is met al die verschillende culturele activiteiten van alles wat: een theater, bioscoop, cultuurhuis, wijkcentrum, galerie, muziekpodium, debatcentrum, bibliotheek en buurthuis. Een culturele, multifunctionele accommodatie, maar zonder allemaal organisaties die samen een gebouw moeten delen en exploiteren.’ (p. 193)
Het boek is te lezen als een projectbeschrijving. En als een verslag van twee jaar ervaring met dit burgerinitiatief of, zoals Maurice en Joke het zelf noemen, een “experiment met een onderzoek”. Maar belangrijker nog: het is ook een uitvoerige reflectie op de ideeën, plannen, ervaringen en resultaten die tot het succes van de Leeszaal hebben geleid. Want dàt de Leeszaal veel aandacht heeft getrokken lijdt geen twijfel. Ook verschillende bibliotheekprofessionals kwamen langs.
‘Als bibliothecarissen langskomen om te zien hoe wij “bibliotheek” zijn, dan valt hen iets anders op. Niet onze collectie boeken, maar onze “collectie” vrijwilligers en bezoekers springt in het oog. Hoe weten wij hen allemaal te (be)trekken? Een waarom komen ze bij ons wel en bij hen niet zo snel binnen?’ (p. 179)
Het antwoord schuilt in de combinatie van vier aspecten van de Leeszaal. Ze vormen de rode draad in het boek. Elk aspect is uitgewerkt in een apart hoofdstuk: zelforganisatie, collectief domein (werk- en leerplek), publiek domein, cultuurbazaar. Vooral het idee van de ‘cultuurbazaar’, dat werd bedacht door stadssocioloog Arnold Reijndorp (link), is een intrigerend concept.
‘De Leeszaal trekt mensen en groepen die op het terrein van kunst en cultuur iets willen laten zien, uitproberen en maken. Ze herkennen er iets in van of voor zichzelf en bieden zich spontaan aan. Het mooie van het beeld van de bazaar is dat het ook laat zien dat er niet één aanbieder is, of één vraag, maar een veelheid van mogelijkheden die samen de bazaar maken. […] De Leeszaal biedt een structuur die mensen uitnodigt om zelf iets toe te voegen.’ (p. 170)
Die laatste zin bevat in mijn ogen de essentie. Hij sluit bovendien naadloos aan bij de analyse van de openbare bibliotheek als sociale infrastructuur, in een artikel (link1, link2) van mediaspecalist Shannon Mattern waar ik in een eigen blogpost naar verwees.
In het afsluitende hoofdstuk 6 van De uitvinding van de Leeszaal vatten Maurice Specht en Joke van der Zwaard de voorafgaande teksten nog eens samen, aan de hand van trefwoorden: kritisch en sociaal, eigenwijs en tactisch, bazaar, informeel en open, kwaliteit en vakmanschap, diversiteit, identiteit, ongeschreven regels, discussie over gastvrijheid, halen en brengen, verbeeldingskracht, professionele autonomie, plekken, continuïteit. Thema’s die mij zeer aanspreken. Ik heb een glimp mogen opvangen hoe ze in praktijk uitwerken, ook al was het maar vanaf de zijlijn.
De Leeszaal was gedurende de afgelopen twee jaar het podium voor diverse, grote en kleine, poëzie-evenementen. Met name is er een bijzondere relatie met het Rotterdamse Poetry International festival. Tijdens de editie 2013 maakte ik kennis met The Itinerant Poetry Librarian, die even in de Leeszaal langskwam. Ook traden Chinese dichters op in de Leeszaal, voor een Chinees publiek. In 2014 zette de Chinese taallesgroep zich aan het vertalen van gedichten van Hu Xudong, gastdichter op het Poetry festival. De Leeszaal beschikt zelf ook over een niet geringe poëziecollectie, die veel belangstelling geniet. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Maurice bij deze presentatie het eerste exemplaar van het boek overhandigt aan Bas Kwakman, directeur van Poetry International. [Joke zou later op de middag in de leeszaal een tweede exemplaar aanbieden aan Maarten Hajer,]
September 2012 – ik was net een half jaar met pensioen – kwam ik in contact met Maurice Specht. Aanleiding was mijn blogserie over de informele bibliotheek, waarvan ik in augustus deel 5 had gepubliceerd. In november zag ik de Leeszaal voor het eerst, tijdens de week van het Leeszaalfestival (19-23 nov.). Mijn eerste indruk was meteen dat hier veel meer speelde dan bij de andere ruilbibliotheken die ik tot dan toe had gezien. Ook al was het op dat moment moeilijk om er precies de vinger op te leggen. Pas nu ik het boek lees, wordt het mij duidelijk. Wat ik zag was niet alleen een ruilbibliotheek, het was een cultuurbazaar in wording.
Meer:
- Presentatie van De uitvinding van de Leeszaal. Webpagina op de website van de Leeszaal Rotterdam-West.
- Samenvatting van De uitvinding van de Leeszaal, Uitgeverij Trancity, Haarlem.
- Recensie van De uitvinding van de Leeszaal, in het Bibliotheekblad, 2015, 4 (april). Overgenomen op het weblog van Jeanine Deckers
- Recensie van De uitvinding van de Leeszaal, NAi Boekverkopers, Rotterdam
Vervolg van: De informele bibliotheek (10) / Vervolg: De informele bibliotheek (12)
.