Zwerfsteentoerisme (4): Aaibare Stenen bij Amerongen

[Bijgewerkt 12-01-2023]  Deze zomer, op 1 en 2 augustus, bezocht ik twee voorbeelden van Boekspots (in Doorn en Leersum) en zag ik na tien jaar het zwerfsteneneiland Maarn weer eens terug, weliswaar slechts in de verte. In Amerongen ontdekte ik nog een ander stenenproject: de Aaibare Stenen van Adri Verhoeven.

Ik was naar hotel Zonneheuvel gekomen omdat ik wist dat daar een makkelijk toegankelijke Boekspot ruilbibliotheek aanwezig was. In de leeshoek in de hal vond ik een folder over een wandelroute met ‘aaibare’ stenen. Daar wilde ik meer van zien.

Kiezels en graniet

Beeldend kunstenaar Adri Verhoeven is zijn leven lang al gefascineerd door stenen. In zijn jeugd wilde hij eigenlijk kunstschilder worden. Maar het liep anders.

Ik herinner me een moment waarop ik gave ronde kiezelsteentjes vond, ingeklemd tussen de voegen van granieten straatkeien. Op mijn hurken was ik verzeild geraakt in een wereld van steen. (Adri Verhoeven, op de site van BKdoc, beeldende kunstenaars in Gelderland. (link))

folder Aaibare Stenen, Amerongen aug 2013De objecten die Verhoeven creëert hebben vaak ronde vormen, zoals op zijn eigen website goed te zien is.  Hij bewerkt geïmporteerde natuursteen of zwerfstenen tot grote bollen of vormen die doen denken aan plastic hooibalen, zitpoefs of iets plattere ‘kussens’. Allemaal spiegelglad gepolijst. Het resultaat dwingt respect af. Want het gaat vaak om rotsblokken van formaat. Om daar een bol of andere ronde vorm uit te krijgen lijkt mij al een behoorlijke opgave. En daarna volgt nog het polijsten, tot in perfectie. Verhoeven heeft er natuurlijk zijn machines voor, maar dan nog. Zijn stenen bollen liggen soms in hun eentje te glimmen, als solitaire paaseieren of tuinornamenten. Soms zijn ze in kleinere of grotere formaties geplaatst. Verhoeven houdt van contrasten. Dikwijls stelt hij zijn gepolijste bollen op tegenover ruwe, onbewerkte zwerfstenen of brokken natuursteen. Varianten op eenzelfde thema: de tegenstelling tussen gladde kiezels en ruwe straatkeien dat hij in bovenstaand citaat al verwoordde. Soms gaat het om een subtieler contrast, bijvoorbeeld tussen verschillende kleuren graniet. En dan is er ook het contrast tussen die glanzende, ronde objecten en het beeld dat veel mensen van stenen hebben: hard, oneffen, ontoegankelijk, dode materie.
Verhoeven’s passie voor stenen kan ik goed herkennen, vanuit mijn eigen stenenhobby. Ik bewonder zijn vakmanschap waarmee hij stenen tot spreken brengt, er iets essentieels uit tevoorschijn probeert te halen. Voor zijn werk ontving hij in 1997 de Euregio Sculpturen prijs.

Foto’s

(Klik op een foto voor vergroting)

Beeldenroutes

Dat het project in Amerongen de naam ‘Aaibare Stenen’ kreeg is niet zo vreemd. De gepolijste bollen hebben een hoge aaibaarheidsfactor, ze vragen erom aangeraakt of misschien zelfs opgepoetst te worden. Sommige hebben een niet te missen erotische uitstraling. Dat laatste is niet enkel mijn eigen interpretatie. Een aantal van deze aaibare stenen was onder de titel ‘Blote Keien’ vorig jaar opgenomen in een stenen(fiets)route tussen Emmen en Odoorn, als een activiteit van het Drentse Geopark De Hondsrug. (link1, link2). En Verhoeven heeft zijn stenen op meer plaatsen in Nederland neergelegd. Onder andere de fietsroute ‘Groene Blaadjes, Oude Stenen’ tussen Ede en Otterlo (1999-2010, link1, link2) en de beeldenroute ‘Keiharde Stilte’ in Venlo (2009, link1, link2) en het kunstwerk ‘Met het oog op hardsteen’ in de Botanische Tuin Fort Hoofddijk in Utrecht (2019).
De wandelroute aan de oostkant van Amerongen telt elf plekken met stenen en steengroepen. Tijdens mijn bezoek had ik helaas te weinig tijd om ze allemaal te bekijken. Ik zag er maar vijf. Of eigenlijk zes, want vanaf het fietspad rondom het kasteel Amerongen kon ik tussen de bomen in de kasteeltuin nog net een combinatie van zwerfstenen met donkergrijze bollen zien.

Aaibare contrasten

Hoe aaibaar ze ook mogen zijn, wat mij vooral intrigeert aan Verhoeven’s gepolijste stenen zijn de contrasten en schijnbare tegenstellingen die ze oproepen. Als je voor het eerst zo’n grote stenen bol in het landschap ziet, maakt dat zeker indruk. Verrassend en vreemd tegelijk. Die eerste indruk is echter niet onbeperkt houdbaar. Na een aantal van die ronde stenen kreeg ik een beetje het ‘meer van hetzelfde’ gevoel. Misschien dat het wat tijd kost om je in zo’n repeterend patroon in te leven. En die tijd had ik op dat moment niet. Verhoeven kiest nadrukkelijk voor heel gestileerde, afgeronde en dikwijls herhaalde vormen. Zijn stenen objecten komen nogal abstract en gesloten over. Hun glanzende buitenkant versterkt dat effect. Door het polijsten zie je van dichtbij wel meer van het inwendige, het maaksel van de steen. Maar sta je iets verder weg dan weerspiegelt die gepolijste buitenkant vooral de omgeving, het landschap. Sommige (donkere) stenen spiegelen zo sterk dat je er kunt checken of je haar goed zit. Het is een merkwaardig spel tussen aantrekking en afstoting, tussen binnen en buiten , tussen de steen en zijn locatie.

Aaibare Stenen, Amerongen 2013

Mijn vroegere leermeester in zwerfstenen, Pieter Schuddebeurs, zei vaak dat je een steen liefst op drie manieren moest bekijken om hem goed te leren kennen: aan de verweerde buitenkant, op een vers breukvlak, en op een gepolijst zaagvlak. Verschillende verschijningsvormen van stenen kom je ook in Verhoeven’s werk tegen: als stukken ruwe natuursteen, als zwerfsteen en als intensief bewerkte, gepolijste steen. Zelf vind ik de verweerde buitenlaag van een steen vaak net zo bezienswaardig als de binnenkant, gepolijst of niet. Verhoeven geeft op zijn site geen informatie waar hij zijn materiaal vandaan haalt. Ook op andere sites, in recensies van zijn werk, was daarover weinig te lezen. En de folder bij de wandelroute in Amerongen bevat alleen algemene omschrijvingen zoals ‘rood en zwart graniet’, ‘zwart graniet en zwerfstenen’. Omdat ik met name geïnteresseerd was in de herkomst van zijn zwerfstenen, vroeg ik Adri Verhoeven ernaar. Via email kreeg ik uitvoerig antwoord. Enkele kleinere zwerfstenen komen uit Drenthe. Maar de grotere zijn veelal afkomstig uit een Duitse bruinkoolgroeve, vlakbij de Poolse grens. Er zijn ook enkele Nederlandse leveranciers van zwerfstenen uit Duitsland of Scandinavië, maar daarvan weet je niet precies waar de stenen zijn gevonden. Natuursteen uit de steenhandel, bijvoorbeeld zwart graniet (link), kan van over de hele wereld komen: India, China, Afrika.

Bezoekersinformatie

– De Aaibare Stenen in Amerongen zijn voor (zwerf)steenliefhebbers zeker een bezoekje waard, alleen al vanwege de prachtige omgeving tussen Rijn en Utrechtse Heuvelrug. En op de fiets kun je gemakkelijk nog even doorsteken naar de stenenroute bij Ede. Het boek over de stenenroute (Steenbeelden van Adri Verhoeven in het landschap van de Veluwe) heb ik intussen aangeschaft.

– De wandelroute is ongeveer 4,5 km lang. Startpunt van de wandelroute is het informatiecentrum van Het Utrechts Landschap en Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, De Tabaksschuur, aan de Veenseweg, Amerongen. Ook in de winkel bij Kasteel Amerongen is informatie te verkrijgen. De stenen langs de route liggen er van mei 2013 tot april 2014. Download de folder hier.

Meer:

Adri Verhoeven. Website

Adri Verhoeven. Artikel op Wikipedia

Aaibare Stenen op de Heuvelrug, bericht op de website van De Utrechtse Heuvelrug

Berg, E. van den (2009).Beeldhouwer Adri Verhoeven: ‘Op een steen kan ik jaloers zijn’. [Artikel (01-09-2009) in het (voormalige) tijdschrift De Tuin Exclusief, n.a.v. de expositie in Venlo.] [Tevens artikel op de website van Museum Van Bommel Van Dam in Venlo (Archiefpagina nog beschikbaar – JHK)]

Boyens, J (1995). Langzamer dan de oudste steen. Beelden van Adri Verhoeven. Ons Erfdeel, 38.  (link)

Verhoeven, A (2012). Steenbeelden in het landschap van de Veluwe. Wageningen: Blauwdruk. [ISBN 978-90-75271-63-8. Boek over de beeldenroute van Ede naar het Nationale Park de Hoge Veluwe in Otterlo, gepresenteerd op vrijdag 23 november 2012. Bevat fraaie foto’s.] (link1, link2)

 

Vervolg van: Zwerfsteentoerisme (3): Zwerfsteneneiland Maarn / Vervolg: Zwerfsteentoerisme (5): hunebedden op kleur

.