(Vervolg van: Terugblik op de HBO-bibliotheek (1): jaren ’70)
[Bijgewerkt 29-01-2023] – De opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD), onderdeel van de Academie voor Sociale Studies van de Hanzehogeschool te Groningen, bestaat dit jaar (2013) 70 jaar. Het lustrum wordt op 1 november 2013 gevierd met een feestelijk programma, met lezingen en workshops. Ook is er de presentatie van de biografie van Marie Kamphuis, geschreven door Mw. Eefje van Batenburg. De opleiding Maatschappelijk Werk maakte tot 1986 deel uit van de voormalige sociale academie (Academie voor Sociale en Culturele Arbeid, ASCA), waar ik lange tijd werkzaam was. Een passend moment dus om mijn eigen herinnering aan dit instituut weer eens naar boven te halen.
[Onderstaande tekst is afkomstig van een eerdere blogpost uit 2004].
Zomer 1974, met het pas verworven diploma bibliothecaris-documentalist op zak, vond ik het tijd om afscheid te nemen van Haarlem en van de Provinciale Bibliotheek Centrale waar ik zes jaar had gewerkt. Ik solliciteerde op een vacature voor bibliothecaris bij de ASCA. Maar ik gaf mijzelf niet veel kans. In Groningen was immers ook een bibliotheek- en documentatieacademie, daar zouden wel meer kandidaten klaar staan. Tot mijn verrassing werd ik aangenomen. Mijn vriendin Maria kon ook meteen aan de slag, als onderwijzeres op een basisschool. En dus verhuisden wij die zomer van Haarlem naar Groningen.
Bibliothecaris op een sociale academie
De ASCA verkeerde in die dagen in opperste staat van democratisering. Met als voorlopig resultaat een nogal ondoorzichtige organisatie. En onderlinge verhoudingen – tussen studenten en bestuur en tussen de verschillende opleidingen – die nogal eens op scherp gezet stonden. Die situatie kwam mij bekend voor. Enkele jaren eerder had ik eenzelfde democratiseringsproces al eens meegemaakt, bij de bij de subfaculteit andragologie van de Universiteit van Amsterdam. Daar had ik al gauw mijn conclusie getrokken: wegwezen! En als de bliksem overstappen naar de bibliotheekopleiding.
Bij de ASCA wachtte mij gelukkig een heel concrete taak: nieuw leven brengen in de aanwezige, nogal verouderde bibliotheekvoorziening. Daar kon ik mee uit de voeten. Ten opzichte van de luidruchtige ontwikkelingen om mij heen bewaarde ik een zekere afstand. Ik voelde mij meer thuis in de rol van betrokken toeschouwer. Die opstelling paste ook wel bij de plaats van de bibliotheek, op de tweede verdieping, de hoogste plek in het gebouw aan de Korreweg. Sommige studenten en docenten beschouwden de bibliotheek als een ivoren toren waar je alleen kwam als je ècht niet buiten dat ene boek kon. Voor anderen bleek de bibliotheek een welkome oase te midden van de hectiek op lager gelegen niveaus. Van een student kreeg ik eens de vraag of hij een paar hennepplanten op het balkon mocht zetten, omdat het daar zo’n mooi zonnig plekje was. Dat tekende de sfeer wel een beetje.
Voor mijzelf had deze plaats nog een andere betekenis: de fysieke aanduiding dat de bibliotheek er was voor àlle afdelingen, en letterlijk boven de partijen stond. Deze kritische afstand verhinderde niet dat ik mij door de jaren heen sterk verbonden voelde met dit instituut en zijn bewoners.
De Academie voor Sociale en Culturele Arbeid, vlak na de bouw in 1954. Het ontwerp was van de bekende architect Ir. J.J.M. (Jo) Vegter. Ongedateerde foto, gered uit het oud papier bij de verhuizing in 2000 naar het Zernikecomplex. Het gebouw waarin de sociaal-agogische opleidingen van de Hanzehogeschool nu op het Zerniketerrein zijn gehuisvest werd in 2008 vernoemd naar Marie Kamphuis (Marie Kamphuisborg).
Geschiedenis van de ASCA
De ASCA werd in 1943 opgericht door Mw. M. (Marie) Kamphuis (link1, link2, link3). In haar memoires Kijken in de spiegel van het verleden beschrijft zij uitvoerig het ontstaan van de academie en de ontwikkelingen tot 1970. Een tweede blik op de geschiedenis van deze sociale academie verscheen vijf jaar later, in 1991. Ter gelegenheid van het eerste lustrum van de toenmalige Rijkshogeschool Groningen (RHG, 1986-1991, zie verderop in deze tekst) werd het boek Rijkshogeschool Groningen, een geschiedenis met toekomst gepubliceerd. Het bevatte beknopte portretten van de zestien opleidingen die in 1986 met elkaar tot hogeschool waren gefuseerd. En in negen pagina’s werd ook een kort maar krachtig beeld geschetst van de toen 48-jarige ASCA. Afgaande op die beschrijving moet de ASCA lange tijd bekend hebben gestaan als een uiterst degelijke sociale opleiding. Vanaf de oprichting in 1943 tot 1970 droeg de academie het stempel van haar eerste directeur, Marie Kamphuis. Kamphuis was een van de grondleggers van het moderne maatschappelijk werk in Nederland. Zij introduceerde de methodiek van het social casework. En ook had zij veel aandacht voor professionalisering, kwaliteitsverbetering en internationalisering. Thema’s die vandaag de dag nog bijzonder actueel zijn. Marie Kamphuis werd in 1970 als directeur opgevolgd door Jan Hornstra.
 |
 |
Demokratisering, vage floepers en georganiseerde anarchie?
Eind jaren zestig was het duidelijk dat het maatschappelijk klimaat was veranderd. De geest was uit de fles. Echo’s van de studentenopstand in Parijs (1968), en van de bezetting van het Maagdenhuis in Amsterdam (1969) waren ook in Groningen te horen. De directie van de ASCA stond goed beschouwd voor een onmogelijke opgave: het democratiseringsproces in goede banen leiden, zonder verlies van de in het verleden opgebouwde kwaliteit. Jan Hornstra was echter een man met diplomatiek talent. Het lukte hem om de scherpe kantjes eraf te slijpen en echte chaos te vermijden. Uiteindelijk kwam het zelfs zover dat het ASCA-bestuur ruimte bood voor een vorm van medezeggenschap die verder ging dan de wettelijke voorschriften. De voorstanders van democratisering konden tevreden zijn.
Toch bleven er enkele minpuntjes. Demonstraties, bezettingen en andere opmerkelijke onderwijsactiviteiten hadden de sociale academies bepaald geen goede naam bezorgd. Sociale academies, dat waren toch die broeinesten van onruststokers? Of van geitenwollensokkentypes die jaren later nog model stonden voor welzijnswerker Sjakie in de film Flodder? Waar was al die sosjale aksie en sensitivity training nou eigenlijk goed voor? Journalist Herman Vuijsje bracht eind 1975 een week door op de Groningse academie en gaf daarna in een artikel in HP een indringend – en soms hilarisch – inkijkje in de ASCA-gemeenschap. Daar konden insiders en critici wel even mee vooruit.
Het ASCA-gebouw, voorjaar 1991. Het grootste gedeelte van de glazen opbouw was bij het ontwerp al bedoeld als bibliotheekruimte. Op de verdieping eronder waren werkkamers en een leslokaal. Op de begane grond de kantine. De hele kolom was halverwege de jaren ’60 achter de bestaande vleugels bijgebouwd. Let ook op het transformatorhuisje links, met de strijdkreet ‘Solidariteit’.
Er was echter meer aan de hand dan een imagoprobleem. Aan het begin van de jaren tachtig was er weliswaar volop medezeggenschap, maar waar was de centrale regie gebleven? In feite had de directie zijn greep op de organisatie uit handen gegeven. De verschillende onderwijsafdelingen hingen in de praktijk als los zand aan elkaar. Hun autonomie mondde uit in een eilandencultuur. En de solidariteit die naar buiten toe vaak geestdriftig werd beleden was binnen de eigen muren soms ver te zoeken. Een onderzoek van de onderwijsinspectie uit 1985 wond er geen doekjes om en beschreef de situatie op sociale academies in termen van ‘georganiseerde anarchie’. Treffender had men het niet kunnen verwoorden. De bedoeling van de kritiek was om voor de sociale academies een betere uitgangspositie te bereiken in het proces van Schaalvergroting, Taakverdeling en Concentratie (kortweg STC, 1983) dat als een tornado door het hoger beroepsonderwijs raasde. Negatieve beeldvorming moest worden bestreden.
Rijkshogeschool Groningen, Hanzehogeschool Groningen
Het valt echter te betwijfelen in hoeverre de STC-fusie in 1986, waarbij de ASCA opging in Rijkshogeschool Groningen, inderdaad een remedie was voor de al ver gevorderde desintegratie. In 1993 kwam het tot een nieuwe fusie. De Rijkshogeschool Groningen ging samen met de toenmalige Hanzehogeschool Groningen (ontstaan uit de HEAO en de Prinses Julianaschool, opleiding voor voeding, diëtetiek en huishoudwetenschappen). De naam Hanzehogeschool, hogeschool van Groningen had alles van een compromis tussen beide fusiepartners. Maar in 1999 gebeurde wat menigeen al verwachtte: er werd alsnog gekozen voor de naam Hanzehogeschool Groningen.
De locatie van het voormalige ASCA-gebouw, zomer 2011. Gezien vanaf dezelfde standplaats als bovenstaande foto uit 1991. Op deze plek staat nu de Korrezoom, een modern wooncomplex met een opvallend gekleurde buitengevel (ontwerp AAS-architecten). Het metalen transformatorhuisje uit 1991 is vervangen door een stenen gebouwtje.
Academie voor Sociale Studies (*)
Binnen de Hanzehogeschool zijn anno 2004 de contouren van de oude ASCA-organisatie nog steeds herkenbaar. In de faculteit Gamma zijn immers nog drie van de vier vroegere afdelingen aanwezig, al zijn de benamingen wat veranderd:
- Inrichtingswerk, nu Sociaal Pedagogische Hulpverlening (SPH);
- Maatschappelijk werk, nu Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD).
Op 8 november vierde de afdeling – in aanwezigheid van Marie Kamphuis – het 50-jarig bestaan van de opleiding maatschappelijk werk in Groningen; - Personeelswerk, nu Personeel en Arbeid (P&A);
- (De voormalige opleiding Kultureel werk werd begin jaren negentig opgeheven.)
Op papier is het dus nog steeds mogelijk om een eigentijdse variant van een sociale academie te construeren. Dat is minder vergezocht dan het lijkt. Er wordt alweer gesproken over een volgende reorganisatie, een terugkeer naar meer kleinschaligheid in de vorm van ‘schools‘. En ook gaat het over een nieuwe samenwerking tussen MWD en SPH. Waar dat toe leidt valt nog te bezien. Maar de ASCA is definitief geschiedenis.
(*) aug. 2008: De opleidingen zijn nu gebundeld in de Academie voor Sociale Studies, c.q. School of Social Studies. In naam verschilt dat inderdaad nog maar weinig met de oude ASCA….
Meer:
50 Jaar maatschappelijk werk opleiding in Groningen (1995). [Publicatie naar aankleiding van het 50-jarig bestaan van de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening (MWD) in 1993.]
Batenburg-Resoort, E. van (2013). Grande dame van het social casework: Marie Kamphuis 1907-2004. Amsterdam: SWP. [ISBN: 9789088504501]
Hermus, J. & Mik, J. (1991). De Rijkshogeschool Groningen: Een geschiedenis met toekomst… Groningen: Rijkshogeschool Groningen. ISBN 9053030204.
Kamphuis, M. (1986). Kijken in de spiegel van het verleden: Veertig jaar avonturen in en om welzijnsland. Deventer: Van Loghum Slaterus. ISBN 9060019687
Vuijsje, H. (1975). De floepers zijn op hun retour: de werkelijkheid van de sociale academie. HP 50, 13-12-1975.
Wikipedia artikel over de ASCA (link)
.
[29-10-2013] Deze tekst schreef ik in 2004. Ter gelegenheid van het 70-jarig lustrum van de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening heb ik het artikel enigszins bijgewerkt, als aanvullende blogpost in deze serie Terugblik op de HBO-bibliotheek. Ook de foto’s zijn opnieuw bewerkt en aangevuld.
(Vervolg: Terugblik op de HBO-bibliotheek (2): de jaren ’80)
.